Teruglopende ledenaantallen, vergrijzing, een klank die niet meer in balans is, de bodem van de kas die in zicht komt… Is samengaan met een ander koor dé oplossing? Hoe moeilijk is dat? Welke artistieke, culturele en bestuurlijke barrières moet je overwinnen? En is het dan ook ‘klaar’? We nemen drie recente korenfusies van KBZON-koren onder de loep.
tekst: Jan van Deursen
El Puente: Droomscenario
“Voor ons verliep de fusie volgens een droomscenario”, zegt Cor Salemans. Volgende week, op 13 juli, wordt de fusie tussen Vivace uit Ittervoort en De Grenszangers uit Neeritter bestuurlijk bezegeld, daar in Midden-Limburg. Maar dan heeft het nieuwe koor El Puente, waarvan Cor de voorzitter is, er al ruim een jaar van samen zingen op zitten.
“We wilden de koorpraktijk vooraf laten gaan aan de daadwerkelijke fusie”, vertelt Cor. “Zo konden we elkaar leren kennen en aan elkaar wennen zonder direct onomkeerbare stappen te zetten. Maar na de eerste kennismaking, begin 2022, voelde het al direct heel goed.”
De dorpjes waarin de koren actief waren in vergelijkbare genres (‘vooral Top 2000-muziek’), liggen op een steenworp afstand van elkaar. Maar elkaar kennen? “We wisten van elkaars bestaan, maar meer ook niet. Als voorzitter van Vivace hoorde ik wel dat De Grenszangers te maken hadden met ledenverlies en bovendien zonder dirigent en een goed repetitielokaal zaten. We vonden het fijn dat zij zelf het initiatief namen om met ons te gaan praten. Als het andersom gebeurd was, had je de indruk kunnen wekken dat we in hun vijver zaten te vissen omdat ze het moeilijk hadden.”
Na een eerste bijeenkomst van de twee koorbesturen werd het idee om het samen te proberen enthousiast ontvangen door de leden van beide koren. “Eerst maar eens samen zingen. Kijken welke liedjes in ons beider repertoire zaten en daarmee beginnen. Nog vóór de zomer konden we twee mini-concertjes verzorgen, een in Neeritter en een in Ittervoort. En in november volgde de eerste grote uitvoering met z’n zestigen. De zaal tot de nok toe gevuld. ”
Het uiteindelijke besluit tot de daadwerkelijke fusie werd voor 100% gedragen door de leden van beide koren. “Daarna zijn we niet over een nacht ijs gegaan. Het bestuurlijke fusieproces lieten we bewust begeleiden door het Huis voor de Kunsten. Het inschakelen van de notaris, de statutenwijziging, het afsluiten van nieuwe verzekeringen… We vonden dat het allemaal zorgvuldig moest gebeuren, net als de financiële fusie. Want die is er óók. We gaan ook nog aan de slag met een huishoudelijk reglement en een beleidsplan. Begin volgend jaar zetten we een enquête uit onder de leden en gaat er een grote projectgroep aan de slag om de toekomst uit te stippelen.”
Oh, nog een ding… El Puente? “Dat is Spaans voor ‘de brug’. Tussen Neeritter en Ittervoort loopt een beek en die heeft een brug die de dorpjes verbindt. Na een ledenraadpleging kwam deze naam uit de bus. Symbolischer kan het niet. Toch?”
Koninklijk Mannenkoor La Bonne Espérance: Zorgvuldig omgaan met je geschiedenis
“Je volume behouden, dat is heel belangrijk bij een mannenkoor. Vergrijzing is dan een bedreiging. En dan komt ook het evenwicht tussen de stemgroepen in gevaar. Dat zat achter de gedachte om met elkaar in gesprek te gaan”, zeg Peter Heesakkers, voorzitter van ‘het nieuwe’ Koninklijk Mannenkoor La Bonne Espérance in Eindhoven. De fusie met de Brabantzangers – dat andere mannenkoor uit de Lichtstad – werd op 1 april 2022 een feit.
Heesakkers, zelf afkomstig uit de Brabantzangers: “Wij hadden nog rond de 40 zangers en bij ‘La Bonne’ waren er van de 100 die ze lang hebben gehad al aardig wat vertrokken. Bovendien had corona er steviger ingehakt, reden waarom het initiatief voor de gesprekken bij hen lag.”
Na de eerste bestuurlijke oriëntaties werden de leden van beide koren geraadpleegd. “Er was direct draagvlak om verder die weg in te slaan. En dus werd er een fusiecommissie samengesteld uit de twee groepen.”
Grote culturele verschillen waren er overigens niet tussen de twee koren. “Allebei zongen we het meer klassiek gerichte, vaak ook Slavische repertoire. Organisatorisch waren de lijntjes bij de Brabantzangers over het algemeen wat korter dan bij La Bonne met zijn wat formelere structuur. Ook wel logisch voor een instituut dat al 150 jaar bestaat. De Brabantzangers waren ‘maar’ half zo oud. La Bonne wilde natuurlijk heel graag vasthouden aan hun predikaten Koninklijk en Cultureel Erfgoed van de Stad Eindhoven. Reden waarom het nieuwgevormde koor het Koninklijk Mannenkoor La Bonne Espérance bleef heten.”
Voorafgaand aan de twee ALV’s waar de leden hun ja-woord moesten geven, was er een gezamenlijke zangavond waar ook de partners van de zangers welkom waren. Peter Heesakkers: ‘Natuurlijk is het dan eerst wat onwennig maar de aanvankelijke groepjesvorming loste op en vervolgens hoorden we van beide kanten: ‘We zijn goed geland, we hebben elkaar met open armen ontvangen’.
Heesakkers had in zijn werk veel ervaring opgedaan met fusieprocessen, evenals de toenmalige voorzitter van La Bonne. “Dat hielp. We hebben een powerpoint gemaakt waarin voor beide koren het verhaal en de filosofie achter de fusie helder geschetst werd. Informatie is alles. Uiteindelijk vonden de twee beslissende ALV’s van de koren op hetzelfde tijdstip plaats met een telefonische ‘hotline’ daartussen om eventuele onduidelijkheden snel te kunnen oplossen. De avond eindigde in beide kampen met een unaniem ‘ja, ik wil’. Het hele proces nam 11 maanden in beslag.”
Volgens Peter Heesakkers speelde heel breed het besef mee dat je je vereniging naar de toekomst moet brengen. “Samen hebben we een geschiedenis van 225 jaar! Daar wil je zorgvuldig mee omgaan. Cruciaal is ook dat we niet achterover gaan leunen. We hebben nu een kleine 90 leden. Mooi, maar nieuw bloed blijft altijd nodig. Een deel van de kas die de Brabantzangers inbrachten, wordt besteed aan een nieuw initiatief met een gelegenheidskoor met een wat moderner repertoire. Dat moet gaan dienen als vliegwiel voor de aanwas straks bij La Bonne. Want we mogen nu niet gaan verslappen.”
De Toonkunst: Stemmen kleuren op het podium en in het hart
Eveneens in Eindhoven hebben de gemengde koren van De Toonkunst en Ascolta er een lang fusietraject op zitten. “In 2019 werd er voor het eerst met elkaar gepraat. Maar ja, toen kwam corona”, zeggen voorzitter Ton Gielissen (‘Toonkunstman’) en zangeres Corrie van der Meijden, afkomstig uit Ascolta, dat ooit gestart is als koor van de personeelsvereniging van NS.
Gielissen: “Het was destijds ronduit crisis bij De Toonkunst. We zaten zonder dirigent en het voltallige bestuur was opgestapt. Een toevallig contact tussen twee leden van onze koren plantte het zaadje voor wat De Toonkunst nu is: een koor met 57 leden waarin de gezelligheid even belangrijk is als de liederen die gezongen worden.”
“We vonden elkaar op één centraal idee: overleven. Zo simpel was het”, vertelt Corrie. “Beide koren waren ook danig gekrompen. Van de oorspronkelijke 70, 80 leden bij Ascolta waren er veel minder over. Hetzelfde gold voor De Toonkunst, ooit een gezelschap met 100 zangers en zangeressen. Ton was zo goed om een toekomstvisie op te stellen. Conclusie: samengaan was de beste optie. Gelukkig hielp het repertoire mee. Allebei hadden we een voorkeur voor licht-klassiek waarbij Ascolta zich ook richtte op opera-, operette- en musical. Zo hadden we een gemeenschappelijk startpunt.”
Waren er lastige onderhandelpunten? “Niet echt. De Toonkunst had een veel langere historie en was wat groter. Daardoor lieten we als Ascolta onze naam vallen. Wel jammer want die naam (Italiaans voor ‘Luister’) hadden we nog niet zo lang en er was veel energie gestoken in de huisstijl daaromheen. Van de andere kant… Als je samen kunt blijven zingen, stap je daaroverheen.”
In totaal besloten vier Ascoltanen niet mee te gaan, ook om praktische redenen. Corrie: “Een van de uitkomsten was dat de repetities verhuisden naar een andere avond en naar een ander stadsdeel. De Toonkunst had al een uitstekende locatie met voldoende ruimte en een voorziening voor ‘de derde helft’. Heel belangrijk dat stemmen niet alleen kleuren op het podium maar ook in het hart.” In de zomer van 2022 werd de fusie beklonken.
Ondertussen heeft De Toonkunst wel een nieuw probleem. “Onze dirigent heeft zijn afscheid aangekondigd. Kun je dat opschrijven? Want we zijn dus dringend op zoek naar een nieuwe.” Waarvan acte.
Enkele tips/aandachtspunten bij een fusie
- Benoem argumenten vóór en tégen een fusie en onderbouw die.
- Breng de voor- en nadelen in kaart en wees daar eerlijk over.
- Zorg voor draagvlak onder de leden, welk besluit het ook wordt.
- Laat de koorpraktijk voorafgaan aan een bestuurlijke fusie om na te gaan ‘of het werkt’ bijvoorbeeld aan de hand van gemeenschappelijk repertoire.
- Zorg ook eerst voor informele kennismakingsmomenten, zoals een kleine presentatie van elkaars werk, een barbecue of een andere activiteit.
- Stel een gezamenlijke fusiecommissie samen om praktische zaken in kaart te brengen en voorstellen te doen (naam van het koor, keuze dirigent, repetitielocatie, repetitiedag, bestuurssamenstelling, contributiebedrag enz.).
- Zoek zo nodig een procesbegeleider die de fusie bestuurlijk kan begeleiden.
- Besteed aandacht aan de financiële gevolgen en wees daar transparant over.
- Respecteer elkaars koorcultuur, tradities, gewoonten en zoek naar herkenning en verbinding.
Realiseer je dat een fusie geen eindstation is, maar een nieuw begin: het werk gaat door.